TL: Khảo thời luận thế
Đã gửi: 11:10, 20/06/14
gửi bởi uchihakula
Khảo thời luận thế
(1) Thường nói,
Mưu sự tại nhân, thành sự tại thiên, trời đất đã định thiên kinh địa nghĩa
Nhật nguyệt luân lưu, bang quốc thịnh suy, tự cổ chí kim lý đó đương nhiên.
Lại nghe,
(5) Vĩnh hằng là thứ không thể theo đuổi, chỉ là phù vân sương mai buổi xuân thu.*
Cái gọi là bá nghiệp thiên thu, khác nào giấc mộng Hoàng Lương ngày thanh minh.*
* Xuân thu cũng ám chỉ thời kỳ xuân thu chiến quốc; thanh minh cũng ám chỉ nhà Thanh nhà Minh của Trung Quốc. Đại ý của 2 cụm từ này chỉ sự ngắn ngủi của mộng tưởng bá nghiệp.
Hồi tưởng cựu niên,
Kỵ binh Mông Cổ tung hoành Á Âu, vó ngựa lưu dấu năm châu, thiên hạ vô địch.
Hải quân Anh Quốc đi Nam về Bắc, chiến hạm nghênh phong bốn bể, gió thổi cỏ rạp.
(10) Thiết giáp Đức Quốc trấn Âu áp Phi, chiến xa không gì cản nổi, độc bá chiến trường.
Quân binh Nhật Bản cướp bóc Trung Quốc và oanh tạc Mĩ, sĩ khí trước giờ chưa từng có, phải kể là đứng đầu.
Mặc dù như vậy, cuối cùng thế nào?
Tuấn mã không qua được Việt Nam, chiến hạm tại Mĩ hết gió,
Xe tăng chết máy ở Nga, chiến đấu cơ lưng trời gãy cánh.
(15) Sự thật lịch sử, chứng cứ rành rành.
Trước là ngoái nhìn lịch sử, sau là khảo xét thời nay,
Tiền nhân có chỗ nào chểnh mảng, hậu đại nên xem xét kỹ lưỡng.
Bởi vì có triết lý gọi là không biết quá khứ khó dự đoán tương lai.
Chỉ sợ rằng, có người dạy mãi không sửa, chấp mê bất ngộ.
(20) Hãy nhìn Trung Quốc ba mươi năm lại đây,
Nhuận Chi (tên hiệu của Mao Trạch Đông) bệnh chết, Tiểu Bình một bước lên trời
Cải cách bắt đầu, dân chúng nhất trí tán dương
Dùng phương pháp linh hoạt tùy theo điều kiện từng địa phương, truyền nhân của rồng nhảy vọt vượt Anh
Một tiếng trống làm tinh thần hăng hái thêm, con cháu của vua Hoàng Đế nhanh chóng đuổi kịp Mĩ
(25)Hoa Hạ (tên xưa của Trung Quốc) làm một cú trở lại, họ Hồ họ Ôn (Hồ Cẩm Đào và Ôn Gia Bảo) không cam tâm giấu mình chờ thời
Ngọa long đột ngột gầm một tiếng kinh người , họ Tập họ Lí (Tập Cận Bình và Lí Khắc Cường) không tình nguyện nằm gai nếm mật.
Hồi thái lai chưa đến bao lâu, cơn bĩ cực đã muốn quay lại.
Tiếc thay! Tiếc thay!
Tôi, tuy rằng thiểu trí vô năng
(30) Nhưng không cần hàng đêm ngửa đầu nhìn trời, quan sát tinh đấu,
Cũng không cần mỗi ngày bói toán đoán số, thỉnh cầu quỷ thần,
Vẫn hiểu rõ rằng,
Bất cứ xung đột nào, nếu đổ dầu vào lửa thì sẽ tai bay vạ gió, kẻ vô tội cũng sẽ chịu nạn.
Bất kể quốc gia nào, nếu nhịn đến độ không thể nhịn được nữa thì sẽ tử chiến đến cùng.
(35) Vậy mà,
GIới trí thức Đại hán lại làm việc nói năng không suy nghĩ,
Giới tinh anh Trung Hoa lại tát ao bắt cá.
Gần thì, khoe vũ lực với Đài Loan, Việt Nam, Nhật Bản,
Xa thì, hoặc là trộm hoặc là cướp ở Phi Mỹ Âu
(40) Trên thế giới, nước nào không phẫn, người nào không nộ?
Trên thực tế, nước nào là đồng minh, người nào là bằng hữu?
Cái gọi là bằng hữu, ít ỏi không có mấy.
Triều Tiên cả một quốc gia, nghe thì kêu lắm, hết khoe tên lửa lại khoe dân giàu.
(45) Mọi người đều biết nó hào nhoáng trống rỗng, dân nghèo tiền ít, toàn dựa vào Trung Quốc.
Châu Phi các nơi, bên ngoài mạ vàng dát ngọc, không mua vũ khí thì cũng mang trang sức vàng.
Chẳng ai không biết, bên trong thối nát mục rữa, dân sinh bi thảm, dịch bệnh hoành hoành.
Chỉ cần đầu tư (của Trung Quốc) không ngừng, song phương thân mật khăng khít.
Vạn nhất vật đổi sao dời, mi tao phân rõ giới tuyến.
(50) Còn cái gọi là địch quốc, quả là vô số kể.
Tạm không nói chuyện sức mạnh của nước lớn, thực lực quân sự của Âu Mĩ là không thể nghi ngờ.
Mà chỉ đơn cử nghị lực của Việt Nam, dân chúng của nước nhỏ ý chí khôn cùng.
Thưở trước,
Hoàng đế nhà Nguyên thị uy: "Mặt trời là lửa, mây là khói, ban ngày thiêu rụi mặt trăng"
(55) Ba lượt phái đại binh xâm phạm Việt Quốc, mưu đồ độc chiếm thiên hạ.
Sứ giả nước Nam bất khuất mà đáp: "Mặt trăng là cung, tinh tú là đạn, hoàng hôn bắn rơi mặt trời"
Ba lần lấy mưu lược đánh bại quân Mông Cổ, sau lại đề xuất cùng chung sống hòa bình. *
* Đoạn đối đáp giữa vua nhà Nguyên và sứ giả Mạc Đĩnh Chi xảy ra sau khi cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông 3 lần đã kết thúc nhưng vì ý thơ nên xếp là xảy ra trước.
Lại nữa,
Vua Càn Long của nhà Thanh không biết tự lượng sức mình, ba mươi vạn binh tưởng là nhiều, liên quân Thanh-Xiêm phối hợp tưởng là mạnh.
(60) Nam quốc Đại Đế (Quang Trung) thế như chẻ tre, mãnh hổ chế phục quần hồ, liên quân xâm lược đại bại.
Huống chi, ở thế kỷ hai mươi, tại Việt Nam,
Quân Pháp bị vây khốn bốn bề
Tướng Mĩ thì bó tay hết cách
Rõ ràng,
(65) Tiểu quốc không nhất thiết là nhược quốc,
Đại quốc cũng không nhất thiết là cường quốc.
Như Hàn Tín, như Tào Tháo,
Da quả nhiên dày, tim quả thực đen, nghiệp lớn ai ngờ không thể thành.
Giống Chu Vũ Vương (đánh bại vua Trụ), giống Khang Hi,
(70) Đắc nhân tâm, bình nhân tình, vương triều tất được dân chúng xưng tụng.
Ngày nay,
Trung Quốc có ý đồ vươn vòi ra khắp bốn phương,
Nhưng, ở quốc nội:
Loạn đảng vẫn tồn tại, thị dân e ngại bị khủng bố tập kích;
(75) Ô nhiễm khó có thể chịu đựng nổi, các nơi chướng khí mù mịt;
Chất độc hoá học thì thật giả lẫn lộn, nhưng ai nầy đều ở thế phải ăn phải uống;
Hủ bại, dưới gầm trời không đâu không có, tham quan bất chấp thủ đoạn.
Lòng người còn chưa quy phục, nhân tình còn chưa bình ổn, hà cớ gì xuất ngoại khoa tay múa chân?
Á châu muốn hòa hảo, Âu Mĩ muốn hợp tác, hà cớ gì lại không nhất cử lưỡng tiện?
(80) Như vậy thì, đối với Trung Quốc mà nói,
Có thể dựa vào triết lý nào để lưu danh thiên thu?
"Lông mày sinh trước, tóc thì sinh sau, sinh trước thì ngắn mà sinh sau lại dài".*
Có thể dùng đạo lý nào để gìn giữ quốc gia muôn đời?
"Răng tính cương, lưỡi tính nhu, cương cứng chẳng được dài lâu như nhu thuận". *
(85) Đạo này chỉ vậy lời ít mà ý nhiều, cẩn thận vận dụng có thể phát triển được sự nghiệp lớn.
* 2 câu này là câu đối giữa Nguyễn Hòe và quan chủ khảo trong 1 kỳ thi Hương thời (Tiền/Hậu?) Lê, câu dưới là câu ra đề của quan chủ khảo, câu trên là câu đối lại của Nguyễn Hòe. Trong bài này, câu trên ý nói Trung Quốc không nên ỷ mình là nước lớn có lịch sử lâu dài mà khinh khi nước nhỏ; còn câu dưới có ý nói Trung Quốc nên nhu thuận hòa hảo với các nước khác thì mới hy vọng tồn tại lâu dài.
TL: Khảo thời luận thế
Đã gửi: 21:24, 20/06/14
gửi bởi uchihakula
Còn đây là bản bính âm hoa ngữ và tiếng anh:
Kǎo Shí lùn shì - Examining the time and discussing the situation
(1) Chángyán dào,
Commonly it is said
Móushì zài rén, chéngshì zài tiān, qiánkūn yǐ dìng tiānjīngdìyì.
Men make plan, heaven makes it happen; hence the common law of nature as determined by heaven and earth
Rì yuè lúnliú, bāng guó shèngshuāi, zìgǔ zhìjīn lǐsuǒdāngrán.
Sun and moon switch place, nations and states rise and fall, from ancient time to modern time, such is common sense
Yòu tīng,
Also we heard,
(5) Yǒnghéng wú kě zhuīqiú, chūnqiū fúyún zhāolù.
Eternity cannot be pursued, it is like the fleeting clouds and ephemeral dews during the Spring and Autuum 1
Suǒwèi qiānqiū bàyè, qīngmíng yī mèng huáng liáng.
The so-called eternal empire is only a day-time dream during清明节 2
Yáoxiǎng dāngnián,
Thinking back about those early years
Méng qí zònghéng yà ōu, mǎtí wǔzhōu kějiàn, tiānxià wúdí.
Mongolian cavalries swept over Asia and Europe, horse hooves seen in all continents, invincible under the heaven
Yīng jūn běi qù nán lái, jūnjiàn sìhǎi yíngfēng, suǒxiàngpīmí.
British navy sailed North and South, warship embraced winds from all oceans, all obstables swept away
(10) Dé tiě zhèn ōu yā fēi, tǎnkè ruìbùkědāng, dúzhàn'áotóu.
German mechanized army suppressed Europe and Africa, their tanks were unstoppable, they were the champions
Rìjūn lüè zhōng zhà měi, shìqì qiánsuǒwèiyǒu, shǒuqūyīzhǐ.
Japanese armies sacked china and bombed America, their morale unprecendented, they were second to none
Zòngrán rúcǐ, zuìzhōng rúhé?
Nevertheless, how was it ultimately?
Jùnmǎ bùguò yuènán, yīng jūn zài měi tíng fēng,
Fine horses could not ride past Vietnam, British navy’s wind stopped in America
Tǎnkè zài é pāomáo, rìjūn bàntiān zhé chì.
Tanks broke down in Russia, Japanese airforces’ wings broke mid-sky
(15) Shǐshí zhèngjù, tiězhèng rúshān.
These evidences from historical facts are solid and irrefutable
Shǒuxiān huái lìshǐ, érhòu kǎo jìndài,
First, think about history, then examine the modern time
Qián rén ruò hūlüè, hòudài yīng shěnshì.
If our forefathers overlooked anywhere, us later generations should carefully consider
Zhèng suǒwèi, bùzhī yǐwǎng yān yù jiānglái.
Such is called: not knowing the past makes it hard to predict the future
Zhǐ kǒngpà, lǚjiàobùgǎi zhímíbùwù.
The only fear is that: repeated lessons may not change one’s conduct, and one may refuse to come one’s sense
(20) Wéi kàn zhòng guó jìn sānshí nián,
But, look at China these thirty years
Rùn zhī bìng qù, xiǎopíng yībùdēngtiān
After Mao Zedong died of sickness, Deng Xiaoping leapt to the pinnacle with one step
Gǎigé yīshǐ, bǎixìng yīzhì zànyáng
When the Chinese economic reform started, the people unanimously commended (Deng Xiaoping)
Yīndìzhìyí, lóng zhī chuánrén dà yuè chāo yīng
Taking on measures suitable to local situation, the successors of Dragon leapt over the head of England
Yīgǔzuòqì, dì zhī zǐsūn xùnsù gǎn měi
With sustained efforts, the children of ancestral Huang Emperor very quickly caught up with America
(25) Huáxià dōngshānzàiqǐ, húwēn xīnbùgān tāoguāngyǎnghuì
As China is staging a comeback, the leaders Hu and Wen were not willing to make China hide in the shadow to wait for opportunity
Wòlóng yīmíngjīngrén, xí lǐ qíngbùyuàn wòxīnchángdǎn.
The crouching dragon amazes the world with a roar, the leaders Xi and Li were not happy to make China endure any more hardship in silence
Tài lái wèi jiāng duōjiǔ, pǐ jí yǐ yù huàn wèi.
Pax Sina has not lasted for long, depth of misfortunes already wishes to come back
Xī zāi! Xī zāi!
What a pity! What a pity!
Wú, suīrán shǎo zhì wúnéng
I, though unwise and incapable,
(30) Dàn wúxū yè yè yǎng tóu kàn tiān, guān xīng chá dòu,
Yet, without the need to watch the sky and observe the movement of the constellations,
Yì bùyòng tiāntiān zhānbǔ suànmìng, qǐng shén qiú guǐ,
Nor do I need to do divination, fortune-telling, or asking for the help of deities and spirits
Yīrán míngliǎo,
I could still understand clearly
Rènhé chōngtú ruò huǒshàngjiāyóu, chéng mén shīhuǒ bì yāngjíchíyú.
Whatever conflict it is, if you pour oil on the flames, once the city gate catches fire, the fish in the moat come to grief (collateral damages are unavoidable)
Rènhé guójiā ruò rěnwúkěrěn, bèishuǐyīzhàn bì jīnshí wéi kāi.
Whatever county it is, if it cannot bear further suppression, once it is determined to fight to the death, the arrow can split open a rock (unimaginable power)
(35) Rán'ér,
And yet
Dàhàn zhìzhě bùjiǎsīsuǒ,
Chinese intellectuals act without thinking
Zhōngguó jīngyīng jiézé'éryú.
Chinese elites drained the pond to get all the fish (short-sighted goal)
Jìn, duì tái yuè rì, xuànyào wǔlì,
Nearby, China boasts its military power to Taiwan, Vietnam, and Japan.
Yuǎn, duì fēi měi ōu, huò tōu huò qiǎng
Farther, dealing with Africa, America, and Europe, China either steals or robs.
(40) Shìjiè shàng, hé guó bù fèn, hérén bù nù?
In this world, which country does not get infuriated? Which person does not get angry?
Shíjì shang, hé guó wǒ méng, hérén wǒ yǒu?
In reality, which country is its ally? Which person is its friend?
Suǒwèi de péngyǒu, liáoliáo wújǐ.
The so-called friends, so few in number
Cháoxiǎn yī guó, guānmiǎntánghuáng, huò kuā dǎodàn huò kuā mín fù.
A country such as North Korea, high-soundingly brags about its missile and its citizens being prosperous
(45) Zhòngsuǒzhōuzhī, huá'érbùshí, mín qióng cái jìn, quán kào zhōngguó.
Everyone knows that it is flashy without substance, the people impoverished and the country exhausted; it all depends on China.
Fēizhōu gèdì, jīnyù qí biǎo, huò mǎi wǔqì, huò dài jīn shì.
Many African countries, glided on the exterior, buy weapons or gold jewelries
Wú rén bùzhī, bàixù qízhōng, mínshēng bēicǎn, yìbìng guǎngfàn.
No one is ignorant about the fact that, shabby and ruined on the inside, Africa’s people have a miserable life, and diseases are well spreadt.
Zhǐyào tóuzī bùduàn, bǐcǐ qīnmì wújiàn.
As long as investment is not interrupted, you and I, we are so close that there is no gap between us.
Wàn yī shì jú biànhuà, nǐ wǒ huà qīng jièxiàn.
If by chance the world situation changes, you and I, we would draw a clear line between us (cut off relationship)
(50) Suǒwèi de díguó, bùjì qí shù.
The so-called ennemy states, uncountable in quantity
Qiě bù tán dàguó zhī lì, ōuměi jūnshì shílì wúyí.
For the moment, let’s not talk about the power of big countries as no one could cast any doubt on the military power of Europe and America,
Ér dān tán yuènán zhī zhì, xiǎoguó mínzhòng yìzhì wúbiān.
Let’s only talk about the willpower of Vietnam, the willpower of a little country’s people is unlimited.
Cóngqián,
Once upon a time
Yuán cháo zhī wáng shìwēi ér yuē:“Rì huǒ, yúnyān, báizhòu shāo cán yùtù”
The Emperor of Yuan dynasty put on a show of force, saying “The sun is fire, cloud is smoke, daytime will scorch the moon” (Yuan/Mongolian dynasty had the power to destroy Vietnam)
(55) Sāncì pài dàbīng qīnfàn nánguó, shìtú dúzhàn tiānxià.
Large Mongolian armies attacked Vietnam three times, hoping to dominate the whole world
Yuè guózhī shǐ bu qū ér dá:“Yuè gōng, xīng dàn, huánghūn shè luò jīnwū”
The emissary of Vietnam unyieldingly responded: “The moon is bow, the stars are bullets/arrows, nightfall will shoot down the sun.” (Vietnam had the power to defeat Mongolian armies)
Sāncì yǐ móulüè dǎbài méng jūn, hòu tí yuàn gòng dàitiān.
Three times, Vietnam relied on strategies to defeat Mongolian armies, and later proposed to co-exist peacefully.
Zài jiā shàng,
Adding to that,
Dà qīng qiánlóng bù zì liànglì, sānshí wàn bīng wèi duō, qīng xiān liánjūn wéi qiáng.
Qing dynasty’s Qianlong emperor overrated his own strength, thinking that 300 thousands troops were plenty and that Sino-Siam allied force was strong.
(60) Nánguó dàdì shì ruò pòzhú, měnghǔ zhìfú qún hú, liǎng guózhī jūn dà bài.
Under Vietnam’s emperor command, the troops’ momentum was like splitting bamboo (fast and uninhibitable), the lone tiger subdued the group of foxes, the bi-national allied army suffered great defeat.
Hékuàng, èrshí shìjì, zài yuènán,
Let alone, in 20th century, in Vietnam,
Fǎ bīng sìmiànchǔgē
French army got beseiged on all sides,
Měi jiāng wúkěnàihé
American generals were utterly helpless,
Xiǎn'éryìjiàn,
It is easily seen that,
(65) Xiǎoguó fēi bì ruò guó yě,
Small countries are not necessarily weak ones
Dàguó fēi bì qiángguó yě.
Big countries may not be strong ones.
Xiàng Hánxìn, xiàng Cáocāo,2
Like the case of Han Xin and Cao Cao,
Pí kě hòu, xīn kě hēi, dàyè dào bùkě chéng.
Skin was so thick, heart was so dark, yet great causes were not achieved
Xiàng wǔwáng, xiàng kāngxī,
Like the case of King Wu and KangXi
(70) Dérénxīn, píng rénqíng, wángcháo zé bèi rénchēng.
Winning the heart and tranquilizing the feeling of the people, their dynasties received praises
Jīnrì,
Nowadays,
Zhōngguó qìtú sìtōngbādá,
China wants to reach out across all the lands and oceans
Dàn, zài guónèi:
Yet, within its own border,
Luàn dǎng, yīrán cúnzài, shìmín jùpà kǒng xí;
Rebels, still exist; city residents fear sudden terrorist attacks
(75) Wūrǎn, nányǐ rěnshòu, gèdì wūyānzhàngqì;
Pollutions, hardly bearable; everywhere is a foul atmosphere
Dújì, yǐjiǎluànzhēn, shéi dōu shì zài bìshí;
Poisonous substances, real and fake stuffs are all mixed up, everyone is forced by the situation to eat
Fǔbài, pūtiāngàidì, tānguān bùzéshǒuduàn.
Corruption, blots the sky and covers the earth (universal); corrupted officials use any means necessary
Rénxīn hái wèi dé, rénqíng hái wèi píng, hébì chūguó móquáncāzhǎng?
The people’s hearts are not won yet; their feelings are not calmed yet; why then going out and getting itching for a fight?!
Yàzhōu yù hé hǎo, ōuměi yù hézuò, wèihé bùyào yījǔliǎngdé?
Asia wishes for peaceful relations, Europe and America wish to cooperate, why not willing to hit two birds with one stone?
(80) Nàme, duìyú zhōngguó,
With that said, for China,
Kěyǐ hé dào liú míng qiānqiū?
Practicing what philosophy would it leave behind good reputation for eternity?
Yuē:“Méi shēngqián, xū shēng hòu, xiānshēng bóruò hòu shēngzhǎng”.
Say: “Eyebrow grew first, beard grew later. The one that grew first was actually weak and short, whereas the one that grew later was long” ( (1) use young talents instead of old officials; (2) smaller countries might be stronger than big old ones.)
Kě yòng hédàobǎo guó wàndài?
Using what philosophy would protect the country for generations and generations to come?
Yuē:“Chǐ xìng gāng, shé xìng róu, gāngxìng bùrú róuxìng jiǔ”.
Say: “Tooth is hard, tongue is soft, hardness does not last as long as softness” (Teeth fall off but tongue stays forever; soft diplomatic policy is better than harsh one)
(85) Cǐ dào rúcǐ yánjiǎnyìgāi, xìxīn yùnyòng dà zhǎn hóngtú.
The way is like that, concise and comprehensive. Carefully applying it would help execute the grand plan.