Lý số Việt Nam

BÀI THƠ MÀU TÍM HOA SIM ĐÃ ĐƯỢC CỤ HỮU LOAN SÁNG TÁC THÊM ĐOẠN CUỐI.

Đã có quá nhiều học giả, các nhà văn, nhà phê bình tốn nhiều giấy bút viết về nhà thơ Hữu Loan và bài Màu tím hoa sim rồi. Tôi còn muốn viết gì đây, mà có viết chắc cũng trùng lặp với những người đi trước thôi. Bởi vậy mà tôi xin kể chuyện vậy:
Tôi được quen biết cụ từ đầu năm 1993. Hôm ấy anh bạn nhà văn Nguyễn Văn Đ.chuyên viết về biển, công tác tại Hội văn học nghệ thuật Thanh Hoá nói với tôi:
Chuẩn bị đi, hôm nay cụ Hữu Loan lên tôi sẽ giới thiệu anh với cụ. Mừng quá tôi chạy vội về nhà, thấp thỏm ngồi đợi.
Tôi đã hẹn anh mấy lần rồi, mà chưa lần nào được toại nguyện.
Trong ký ức, khi còn là một thằng nhóc con học lớp 5 tôi đã thuộc lòng bài Màu tím hoa sim, những câu thơ lúc ngắn lúc dài, vần điệu xoắn xuýt lấy nhau, câu thơ được ngắt và xuống hàng một cách lạ lùng và âm nhạc của bài thơ đẹp như một khúc “Aria” đã làm tôi say đắm. Đến tuổi trưởng thành, tôi càng yêu mến thêm nữa. Tôi so sánh thủ pháp thơ của cụ, với thủ pháp âm nhạc. Thêu dệt ư? Đúng! Nhắc lại ư? Đúng! Mô phỏng ư? Đúng! Tiết tấu có lúc được chẻ nhỏ ra, lúc được thu ngắn lại; lại có lúc tuôn trào như thác đổ. Đối với tôi, Màu tím hoa sim là một bài thơ tình hay nhất trong những bài thơ tình của Việt nam. Cụ Hữu Loan trong tôi sừng sững một thần tượng. Tôi vốn trọng người tài. Nghe thấy người tài ở đâu là tìm đến, có thể “đào đất để vái chào”.
Bởi vậy mà từ quen biết cụ, rồi chuyển thành thân thiết với cụ từ lúc nào cũng không biết nữa. Cụ coi tôi như một người bạn vong niên. Mỗi khi cụ có việc lên thành phố, hoặc trước khi vào miền Nam, cụ thường ở lại nhà tôi nghỉ ngơi, và hai ông cháu chuyện trò cả đêm không dứt.
Cụ đã kể cho tôi nghe bao chuyện ĐỜI, chuyện NGƯỜI. Đến bây giờ tôi tiếc đến đứt ruột, đứt gan tại sao không ghi chép lại hàng trăm câu đối cụ đã đọc. Người đời mới biết thơ Hữu Loan, mà chưa biết câu đối của Hữu Loan! Nay tôi chỉ nhớ mang máng, đại loại “đèn không dám khêu, chó không dám sủa”. Nhà Hữu Loan mà có ánh đèn, hoặc tiếng chó sủa, chắc là Hữu Loan đang họp kín với ai đó! Ông Đội cải cách nói thế mà!
Cụ đã dạy tôi bao điều về thơ ca, về ngôn ngữ thơ. Những câu thơ hay nhất là những câu nói ngược với văn xuôi
Long lanh đáy nước in trời
Thành xây khói biếc non phơi bóng vàng.
phải là trời in bóng xuống nước, khói xây thành và bóng chiều vàng chiếu trên non chứ!
Một hôm ( ngày 29/7/1993), trong bữa rượu đạm bạc, tôi cùng anh bạn giáo viên trường trung học Đào Duy Từ là anh Ngô Thọ V. tiếp cụ. Đôi mắt còn rất sáng, nhìn xa xăm, cụ bảo hai chúng tôi:
Bài Màu tím hoa sim tôi còn làm thêm 15 câu nữa, âu cung là gặm nhấm lại một kỷ niêm, hưởng lại ánh sáng của một vì sao đã tắt. Mà làm trong khi đi thồ đá kiếm gạo nuôi con đấy!
Hai chúng tôi vội vàng lấy giấy bút ra chép lại. Cắm cúi chép đến nỗi quên không hỏi cụ đến chữ nào thì xuống hàng, đến câu nào thì thụt ra thụt vào tạo thành bậc thang để đúng với ý cụ nữa.
Để liền mạch bài thơ, cụ bắt đầu đọc từ câu :

Gió sớm thu về rờn rợn nước sông
Đứa em nhỏ lớn lên ngỡ ngàng nhìn ảnh chị
…….
…Vợ anh chết sớm mẹ già chưa khâu.

Tôi xin chép lại từ đầu bài thơ, và cả 15 câu đã được cụ làm thêm.

MÀU TÍM HOA SIM

Nàng có ba người anh đi bộ đội
Những em nàng
Có em chưa biết nói
Khi tóc nàng đang xanh.

Tôi người Vệ quốc quân
Xa gia đình
Yêu nàmg như tình yêu em gái
Ngày hợp hôn
Nàng không đòi may áo mới
Tôi mặc đồ quân nhân
Đôi giày đinh
Bết bùn đất hành quân
Nàng cười xinh xinh
Bên anh chồng độc đáo.

Tôi ở đơn vị về
Cưới nhau xong là đi
Từ chiến khu xa
Nhớ về ái ngại
Lấy chồng thời chiến chinh
Mấy người đi trở lại
Lỡ khi mình không về
Thì thương
Người vợ chờ
Bé bỏng chiều quê.
Nhưng không chết
Người trai khói lửa
Mà chết
Người gái nhỏ hậu phương
Tôi về
Không gặp nàng
Má tôi ngồi bên mộ con đầy bóng tối
Chiếc bình hoa ngày cưới
Thành bình hương
Tàn lạnh vây quanh.

Tóc nàng xanh xanh
Ngắn chưa đầy búi
Em ơi giây phút cuối
Không được nghe nhau nói
Không được nhìn nhau một lần.

Ngày xưa nàng yêu hoa sim tím
Áo nàng màu tím hoa sim
Ngày xưa
một mình
đèn khuya
bóng nhỏ
Nàng vá cho chồng tấm áo
ngày xưa…

Một chiều rừng mưa
Ba người anh trên chiến trường Đông bắc
Biết tin em gái mất
Trước tin em lấy chồng;
Gió sớm thu về rờn rợn nước sông
Đứa em nhỏ lớn lên
Ngỡ ngàng nhìn ảnh chị
Khi gió sớm thu về cỏ vàng chân mộ chí
Chiều hành quân
Qua những đồi hoa sim
Những đồi hoa sim dài trong chiều không hết
Màu tím hoa sim
Tím chiều hoang biền biệt
Nhìn áo rách vai
Tôi hát
trong màu hoa
“Áo anh sứt chỉ đường tà
Vợ anh mất sớm mẹ già chưa khâu”

Cụ đã sáng tác thêm 15 câu sau:
Ai hát vì tình hay ác ý với nhau
Chiều hoang tím có chiều hoang biết
Chiều hoang tím
tím thêm màu da diết
Nhì áo rách vai
tôi hát trong màu hoa
“Áo anh sứt chỉ đường tà
Vợ anh mất sớm…”
Màu tím hoa sim tím tình tang lệ rớm
Tím tình ơi lệ ứa
Ráng vàng ma và sừng rúc điệu quân hành
Vang vọng chập chờn
Theo bóng những binh đoàn biền biệt hành binh
Và thăm thẳm chiều trong màu tím
Tôi ví vọng về đâu
Tôi với vọng về đâu
Áo anh sứt chỉ dù lâu…

Hôm nay, con ngồi viết những dòng này; con không biết cụ đã đọc cho bao nhiêu người nghe đoạn thơ trên; cũng không biết khi cụ bán bản quyền bài này, cụ có cho họ luôn 15 câu thơ trên không, nhưng với lòng ngưỡng mộ vô bờ bến đối với cụ, con cứ viết cho thoả một nhu cầu không gì cưỡng lại được, để những ai yêu mến cụ, mà chưa biết đoạn thơ trên có dịp được thưởng thức những câu thơ mà cái thần của nó, sẽ sống mãi với thời gian và mọi thời đại.

Để kết thúc bài này, trước ảnh cụ ở máy vi tính, con thắp một nén nhang xin cúi lạy Hoàng Thiên Hậu Thổ Chư vị Tôn Thần, cúi lạy các vị Thần linh phù hộ cho vong linh cụ sớm được siêu thoát, sớm được Hoá thân làm một thần thơ khác; để con cháu chúng ta lại được đọc những bài thơ như những bài thơ, câu đối mà cụ đã để lại cho cuộc đời này.

Tấm ảnh đính kèm là ảnh cụ chụp với tác giả bài viết tháng 7/ 1993.
Bài nhạc đính kèm là bài HOA LÚA mà cụ đã đồng ý cho tôi sửa lại là Hương Lúa và được phổ nhạc từ năm 1993. Bài này không lưu hành, mà chỉ là một kỷ niệm nhỏ giữa hai ông cháu và tôi cũng coi nó là một bài nhạc trong tập nhật ký nhạc mà thôi.


Ngày 28/8/2010
thanhlonghungtran

Kính gửi ban điều hành
Sao tôi không potst được ảnh vào bài viết nhỉ?
Ảnh cũ dùng máy ảnh KTS chụp lại, rồi ra hiệu ảnh quét lại cho rõ hình.

Xin phép anh thanhlonghungtran cho phép ST bổ sung thêm một chút thông tin cho những người yêu thích bài thơ này



Về 3 người anh - Trung Tướng Hồng Cư chính là một trong ba người anh, là anh trai của nhân vật "nàng" được nhắc đến trong bài thơ ’Màu tím hoa sim’. Và trong buổi chiều tiễn đưa nhà thơ Hữu Loan về nơi an nghỉ cuối cùng, ông đã ôn lại những kỷ niệm về tác giả, về một thời đã đi vào quá khứ với VietNamNet. Hơn ai hết, Trung tướng Hồng Cư thuộc nằm lòng bài thơ "Hoa tím ngày xưa" dù giờ ông đã 85 tuổi.

"Tôi là người anh thứ hai của nhân vật nữ trong bài thơ ’Màu tím hoa sim’. Bài thơ bắt đầu bằng câu: "Nàng có ba người anh đi bộ đội". Ba người anh ấy là những ai? Người anh thứ nhất là Lê Đỗ Khôi, anh cả của chúng tôi, nguyên là chính trị viên Tiểu đoàn thuộc Trung đoàn 165, Đại đoàn 312, hy sinh tại Điện Biên Phủ trước giờ chiến thắng đúng 5 tiếng đồng hồ.

Lúc đó quân ta đang tiến vào hầm Đờ-cát-tơ-ri. Anh tôi trong đội hình của 312 chiến đấu tại các cứ điểm dọc theo sông Nậm Rốm và bị thương. Sau đó anh trở ra phía sau thì gặp Chính uỷ Trung đoàn 165, cũng là người cuối cùng trông thấy anh tôi. Người ấy hiện vẫn đang còn sống, đó là Trung tướng Trần Quang Khánh. Ông có kể lại với tôi rằng anh tôi bị thương trong trận chiến đấu của ngọn đồi 506.

Nhưng đáng tiếc là khi trở ra, khi gần đến đồi Him Lam thì gặp đội oanh tạc của quân Pháp ném bom vào đội hình của những người chở thương binh. Vì thế về sau việc đi tìm thi thể của anh tôi rất khó. Nhưng cuối cùng Trung Đoàn 165 vẫn tìm được thi thể anh tôi và sau đó đưa về nghĩa trang A1. Lúc đó tôi cũng chiến đấu ở Điện Biên Phủ và hai anh em hẹn nhau giờ chiến thắng sẽ gặp ở hầm Đờ-cát-tơ-ri.

Tôi đã chờ suốt cả đêm hôm đó nhưng không thấy anh tôi đến. Sáng hôm sau khi đi tìm Chính uỷ của Trung đoàn 165 thì mới được biết tin anh tôi đã mất. Kể từ khi thi thể của anh tôi được quy tập về Đồi A1,đúng 50 năm sau tôi mới có dịp về để thắp hương cho anh, vào dịp kỷ niệm 50 chiến thắng Điện Biên Phủ.

Tôi là người anh thứ hai trong bài thơ. Tên khai sinh là Lê Đỗ Nguyên. Nhưng khi đi bộ đội, tôi ở tiểu đội Phạm Hồng Thái nên tất cả anh em trong tiểu đội đều đổi họ Phạm Hồng. Do vậy, tôi có cái tên thứ hai là Phạm Hồng Cư, cũng là cái tên thường dùng trong quân đội. Người anh thứ ba là Lê Đỗ An, sau này là Bí thư thường trực của TW Đoàn Thanh niên nên đổi tên là Nguyễn Tiên Phong, khi mất ông là Phó ban Dân vận TW.

Còn nhân vật "Nàng" ở đây chính là em gái tôi: Lê Đỗ Thị Ninh. Em tôi là người thứ tư trong gia đình và đã mất trong khi ở khu sơ tán ở huyện Tĩnh Gia, thời Kháng chiến chống Pháp.

Còn câu chuyện quan hệ với anh Hữu Loan thì trước hết, anh Hữu Loan là gia sư dạy chúng tôi khi ba anh em còn học ở Thanh Hoá. Anh Hữu Loan sinh năm 1916 đến nay mất là đã 95 tuổi. Anh Hữu Loan hơn anh tôi 8 tuổi, hơn tôi 10 tuổi và hơn em tôi 12 tuổi. Khi đó chúng tôi đang học Tiểu học mà anh Loan thì đã tốt nghiệp trung học và đi làm gia sư rồi. Ấn tượng trong tôi về anh, đó là một con người cương trực và yêu văn thơ. Chính anh ấy đã truyền cho tôi tình yêu văn học.

Cả ba anh em cùng ra trường Bưởi Hà Nội học trung học rồi tham gia CMT8 và Kháng chiến chống Pháp chứ không về nhà. Vì thế mới có đoạn thơ: "Một chiều rừng mưa/ Ba người anh trên chiến trường Đông Bắc/ Được tin em gái mất/ trước tin em lấy chồng".

Trong Kháng chiến chống Pháp, liên hệ giữa chúng tôi ở Việt Bắc, Đông Bắc và Khu 4 Thanh Hoá rất khó khăn. Suốt thời gian chống Pháp tôi cũng chỉ về nhà có một lần thôi. Đó cũng là lý do tôi không hề biết em tôi lấy chồng và cũng không hề biết em tôi đã mất cho tới tận năm 1949. Khi đó có một hội nghị của Bộ Quốc phòng triệu tập các Chính uỷ, Chính trị viên. Trong cuộc họp ấy tôi đã gặp anh Võ Trí Sơn, bạn của anh Hữu Loan và cũng là bạn của gia đình tôi.

Khi gặp tôi, anh Võ Trí Sơn mừng lắm vì hai người ngoài việc quen biết đã lâu còn có chung kỷ niệm về hoạt động tiền khởi nghĩa. Lúc đó anh nói với tôi rằng: "Cô Ninh đã mất rồi"! Tôi bàng hoàng hỏi: "Mất thế nào?" Anh Sơn bảo: "Cô Ninh đã lấy Hữu Loan và giống như câu chuyện trong "Màu tím hoa sim". Vì thế tôi biết em gái tôi mất trước khi biết tin em lấy chồng.

Có thể nói bài thơ ấy hoàn toàn chân thực. Nó là lời thốt lên từ trái tim của một người đau khổ. Hoàn toàn đúng sự thật.

Những kỷ niệm của tôi cũng quy tụ quanh bài thơ "Màu tím hoa sim" và đặc biệt là hai đoạn thơ tôi vừa kể.

Đến hôm nay, nghe tin Hữu Loan đã mất, tuy rằng lấy em gái tôi nhưng tôi vẫn gọi Hữu Loan bằng Anh. Không chỉ bởi Hữu Loan hơn tôi 10 tuổi mà còn làm cho tôi có những kỷ niệm sâu sắc về một con người cương trực, có bản lĩnh và rất yêu văn học. Đó là người từng giúp tôi có những cảm hứng, có những cảm nhận và biết cái hay, cái đẹp của những vần thơ.





Nhà thơ Hữu Loan đã ra đi, nhưng tên tuổi cụ vẫn còn mãi trong lòng những người yêu thơ Việt Nam. Cám ơn cụ đã góp thêm vào vườn thơ văn một bông hoa thật đẹp.

Kính gửi anh SEN TRẮNG!
Sao anh viết nhanh vậy. Rất cám ơn anh. Lại có thêm một người bạn nữa rồi!
Tôi chỉ biết NÀNG là Lê Đỗ Thị Ninh, con ông Lê Đỗ Kỳ, còn tên tuổi 3 người anh thì không biết.
Rất cám ơn anh quan tâm đến bài viết.
Chúc anh sức khoẻ. Hẹn có dịp gặp mặt, trước là nói chuyện Màu tím hoa sim, sau nữa là nói chuyện lý số nhé!
TLHT

Bài viết trên chỉ là bài viết sưu tầm thôi. Sen Trắng chỉ là một người yêu thơ.
Chúc anh sức khỏe.
Kính!

Nhà thơ Hữu Loan cùng tác giả bài viết (Năm 1993) .