Tôi cũng định viết xong bài Âm Dương Lịch mới trả lời bài này, nhưng thấy các bác lại sa đà vào việc khác nên đành trả lời tóm tắt ở đây vậy.
Để luận giải tử vi đúng cần rất nhiều yếu tố, bao gồm: ngày sinh, phương pháp, khả năng, kinh nghiệm ... Tử vi cũng chỉ là một môn dự đoán, tất nhiên nó sẽ có sai số của nó. Vì thế, bao lâu nay, nhiều người thường tìm mọi cách hiệu chỉnh từ thông số đầu vào (ngày sinh), phương pháp an sao, thậm chí thêm cho tất cả các sao lưu, rồi là cho thêm cả lệnh tháng.... nhưng đều không thỏa mãn được mọi nhu cầu về dự đoán. Phạm vi bàn về nó là quá rộng, và cần nhiều thời gian cũng như công sức của toàn thể mọi người yêu quý môn này. Chính vì vậy, chúng ta quay lại câu hỏi ban đầu: Xác định giờ sinh của Tử vi theo mùa. Vấn đề này thực ra hoàn toàn khoa học dựa trên thiên văn. Tôi không rõ cách hiệu chỉnh giờ sinh của Diễn Cầm Tam Thế dựa trên tiêu chí nào, nhưng nếu theo quan điểm giờ thiên văn thì tôi xin tóm tắt nguyên lý của nó như sau.
1. Sơ lược về quỹ đạo trái đất:
Chúng ta đều biết trái đất quay quanh mặt trời trên một quỹ đạo hình elip, mà mặt trời nằm ở 1 trong 2 tiêu điểm (tâm lệch). Ngày đông chí, trái đất gần mặt trời nhất, ngày hạ chí trái đất ở xa mặt trời nhất (xem hình). Trái đất lại tự quay trên một trục nghiêng 66.5 độ so với mặt phẳng quỹ đạo. Trục trái đất luôn đẳng hướng, tức là song song với trong suốt quá trình vận hình tạo nên sự dài ngắn của ngày và đêm. (thực ra, trục này hơi lắc nhẹ với chu kỳ hàng chục nghìn năm - nhưng ta không xét trong trường hợp này). Trái đất được chia thành lưới tọa độ: kinh tuyến và vĩ tuyến. Giờ trên trái đất được chia thành 24 múi giờ, mỗi múi giờ chiếm 15 độ, lấy múi giờ 0 là múi giờ đi qua kinh tuyến gốc 0.
Thông số quỹ đạo của trái đất trong kỷ nguyên J2000 được tóm tắt như sau:
Bán trục lớn | 149 597 887 km hay
1,00000011 AU. |
Chu vi | 940 × 106 km hay
6,283 AU. |
Độ lệch tâm | 0,01671022 |
Cận điểm | 147 098 074 km hay
0,9832899 AU. |
Viễn điểm | 152 097 701 km hay
1,0167103 AU. |
Chu kỳ | 365,25696 ngày hay
1,0000191 năm. |
Chu kỳ biểu kiến | không áp dụng. |
Vận tốc quỹ đạo: | |
- trung bình | 29,783 km/s. |
- tối đa | 30,287 km/s. |
- tối thiểu | 29,291 km/s. |
Hình 1: Quỹ đạo trái đất
2. Bây giờ ta xét tại sao lại có sự lệch giờ.
Giờ pháp định là giờ của Quốc gia lấy theo quy ước, thông thường lấy theo số thứ tự múi giờ của quốc gia mình so với giờ chuẩn GMT. Một số quốc gia có nhiều múi giờ vẫn lấy theo 1 múi giờ, một số quốc gia lấy theo múi giờ nước khác do lịch sử để lại. Ta chỉ xét riêng ở Việt Nam với múi giờ GMT + 7.
Giờ thiên văn là giờ tính theo góc phương vị của mặt trời (thông thường so với cực bắc). Nếu xét theo giờ thiên văn thì 12h thiên văn là góc mặt trời ở 180 độ (chính Nam).
Bây giờ ta giả định quỹ đạo trái đất là 1 đường tròn đồng nhất, mặt trời ở chính tâm, vận tốc góc không đổi. Về lý thuyết cùng một khoảng thời gian T = chu kỳ 1 năm, trái đất đi đúng đến điểm E thì, thì mặt trời đúng ở điểm A. Nếu vị trí quan sát đúng ở Kinh tuyến A là chính giữa của múi giờ + 7 (105 độ kinh Đông) thì không có chuyện lệch giờ giữa giờ thiên văn và giờ pháp định. Nhưng do diện tích của VN nằm trong phạm vi khoảng 7 kinh độ nên nếu vị trí quan sát ở B thì có sự lệch giờ là góc AEB. Mỗi 1 độ của kinh độ tương đương với 4 phút. Như vậy, nguyên nhân lệch đầu tiên là do vị trí quan sát khác kinh độ chính giữa múi giờ. Nếu chỉ xét đến yếu tố này, thì thời gian lệch là đều nhau trong các ngày trong năm.
Nhưng 1 chu kỳ trái đất quay có 365.2422 ngày, có nghĩa là năm ghi trên Lịch khác với 1 chu kỳ quay của trái đất (xem bài Âm Dương Lịch). Như vậy ta có thêm một sự lệch giờ thiên văn và giờ pháp định nữa là do làm tròn số ngày trong năm.
Tuy nhiên, trên thực tế trái đất quay trên 1 quỹ đạo hình elip (như đã nói ở mục 1). Tốc độ góc của trái đất trên mặt phẳng quỹ đạo là không đồng nhất. Tốc độ di chuyển của trái đất trên quỹ đạo tuân theo định luật: diện tích vi phân của góc tạo bởi trái đất và mặt trời bằng nhau ở mọi thời điểm. Khi gần mặt trời tốc độ di chuyển nhanh hơn khi ở xa mặt trời. Như vậy, nếu chia đều quỹ đạo từ tâm sai (qua vị trí mặt trời) thành các góc bằng nhau (giải sử mỗi góc bằng 1 ngày). Thì cùng giờ ngày hôm sau góc mặt trời không ở vị trí B mà ở B'. Vị trí B' có thể âm hoặc dương tùy theo vị trí của trái đất trên quỹ đạo. Vậy, nguyên nhân sự sai lệch giờ là do quỹ đạo không phải hình tròn, mặt trời không ở chính tâm, và tốc độ góc của trái đất không đều.
3. Công thức tính sự lệch giờ:
Công thức tính toán sự sai lệch giờ thiên văn và giờ pháp định khá phức tạp. Tuy nhiên, có một số ứng dụng đã tính toán sẵn cho chúng ta. Các bạn có thể truy cập địa chỉ
https://lyso.vn/thienvan/sunmoonearth.htm" target="_blank để xem trực tiếp. Dựa vào công cụ này, chúng ta có thể biết được vị trí mặt trời, mặt trăng, giờ mọc lặn, nhật nguyệt thực, ... Thời gian lệch chính là
Eq. of Time (tính cho 12h UTC, thời gian lệch trong khoảng -14:20 phút (ngày 12/2) đến +16:24 (ngày 4/11))
. Công thức này tôi đã dùng để theo dõi Nhật thực - Nguyệt thực nhiều năm khá chính xác.
Để tính độ lệch giờ ta tại điểm quan sát:
T = Eq + (K - 105)*4
Trong đó Eq là
Eq. of Time (độ lệch chung tính theo ngày), K là kinh độ của vị quan sát (của VN).
Nếu theo công thức này, thì thời gian lệch của Hà Nội lớn nhất cũng không quá 17 phút. Điểm cực Đông của nước ta (phần lục địa) là 109
028'18" thì cũng chỉ lệch tối đa là khoảng 32 phút. Ở Sài Gòn lệch không quá 22 phút, như vậy không hiểu phần hiệu đính thời gian trong
Diễn Cầm Tam Thế dựa trên căn cứ nào ?